Veel professionals die werken voor familiebedrijven zijn zich reeds bewust van de complexe verwevenheid van emoties en relaties in een zakelijke context. Als advocaat, consultant, bankier, notaris, makelaar, accountant, enz. ben jij deskundig in jouw adviserend werk. Ik ben relatie-expert met een open blik en vertrouwd met familiebedrijven. In dit artikel wil ik dan ook enkele typische ervaringen vanuit mijn vakgebied delen.
Onderzoek toont aan veel contracten en regelingen in familiebedrijven achteraf niet de beste oplossing bleken te zijn. Mijn eigen ervaring bevestigt dit. De reden hiervoor is eenvoudig, er werd vooraf te weinig aandacht besteed aan de emotionele aspecten en de relaties. Vanwege mijn ruime praktijkervaring als adviseur én gezins- en relatietherapeut, krijg ik regelmatig vragen van accountants, advocaten, financiële experten en notarissen over familiebedrijven. De dankbare samenwerkingen die daaruit voortvloeiden, vertalen zich ook in betere resultaten voor hen en voor mij. Het erkennen van elkaars knowhow is daarbij één van mijn uitgangspunten.
Vier paradoxen waar elke adviseur bij zou mogen stilstaan.
1. Het toelaten van onzekerheid versus denken vanuit oplossingen.
Om het werk efficiënt en beheersbaar te maken, werken adviseurs vaak met een bepaalde methodiek. Maar het is minstens even belangrijk om te werken aan een vertrouwensrelatie waarbij de familie zich comfortabel voelt en waar jij je vrij voelt om in te gaan op de vragen van de familie. Klanten binnen de krijtlijnen van een model forceren werkt niet omdat je riskeert de verbinding met de familie te verliezen. Je hebt dan de indruk dat iedereen mee is, maar de realiteit is anders. Als adviseurs volgen we vaak de werkwijze van het huis. Daarnaast willen we de klant helpen met concrete oplossingen want we willen onze toegevoegde waarde bewijzen. Het mag ook vooruitgaan.
Het is een uitdaging om eerst in te zetten op het exploreren van de vraag en het verhaal van de klant. Daarvoor moeten we de angst durven toelaten van ‘het niet-weten’ of het geen antwoord hebben en op zoek gaan naar het natuurlijk DNA van de familie: ‘Waarom doen ze de dingen die ze doen?’ Oplossingen die tot stand gekomen zijn vanuit die natuurlijke manier van functioneren of natural governance zullen ook op lange termijn bevredigend zijn. Werken vanuit natural governance geeft automatisch meer ruimte en aandacht voor emoties en relaties.
2. Vrijheid versus verantwoordelijkheid.
Vrijheid beschouwen we over het algemeen als iets positief. Maar in familiebedrijven kan het een beladen woord zijn. Familieleden krijgen niet altijd de ruimte om te freewheelen in het bedrijf. Ze moeten onder meer rekening houden met de tradities van de vorige generaties. Anderzijds is vrijheid noodzakelijk voor persoonlijke groei en ontwikkeling. Daarom is het belangrijk om bij families te kijken naar hoe zij met het begrip vrijheid omgaan: wat kan er in de familie? Hoe ging het bij de vorige generaties? Hoe leefde het verlangen naar vrijheid bij hen?
Vrijheid gaat vaak gepaard met een gevoel van angst, omdat je je op onbetreden paden begeeft. Vrijheid betekent ook dat we onze verantwoordelijkheid nemen voor onze keuzes en onze daden. Mijn uitgangspunt is dat iedereen vrij en verantwoordelijk is om zijn eigen leven vorm te geven. ‘Problemen worden veroorzaakt door anderen’ is een aanname die niet werkt. Ik hoor ook vaak ‘dat komt door mijn vader…’. Wanneer je als adviseur in dit verhaal mee stapt, bestaat het risico dat je vastloopt. Het is zinvoller om de aandacht te richten op wat elk familielid zelf anders kan doen. Het aanvaarden van de eigen verantwoordelijkheid is een belangrijk ankerpunt waar je als adviseur op kan werken: aanvaardt iedereen in deze familie dat elk zijn eigen verantwoordelijkheid heeft en mag nemen?
Vrijheid impliceert dat je beslissingen neemt en daarnaar handelt. Willen is de drijfveer van ons handelen en bestaat uit twee stadia: iets wensen en deze wens bevestigen door te beslissen. Als familieleden hun wensen onderdrukken en aarzelen om beslissingen te nemen, blijven ze in de wachtzaal zitten. Dat kan maanden of jaren duren. Om uit de wachtzaal te geraken, kan je samen met de familie op zoek gaan naar waarom er geen besluiten genomen worden. Deze zoektocht is niet gemakkelijk en vereist confrontatie. Pas bij confrontatie kan er transformatie komen. Vaak wordt confrontatie in families vermeden. Elke keuze houdt immers een noodzakelijk verlies in.
3. Verschil versus loyaliteit
Een ander belangrijk aspect waaraan adviseurs aandacht dienen te besteden is de mate waarin een familie toelaat dat er verschil kan zijn tussen de verschillende familieleden: mag ieder zichzelf ontwikkelen op zijn manier?
Bijvoorbeeld, in een familie die ik begeleidde, kreeg een zoon, na een intensief proces, van zijn vader en zijn broer de mogelijkheid om zijn ondernemerschap anders in te vullen. Bij het begin van mijn opdracht was de kloof zeer diep. De aanleiding voor de crisis was het plotse overlijden van de moeder. Hoewel hij niet voor het familiebedrijf koos, bleven zijn vader en broer hem toch ondersteunen in de nieuwe weg die hij wil inslaan. Ze begrepen dat hij het op een andere manier wilde aanpakken en zelf invulling gaf aan zijn ondernemerschap. Onderlinge loyaliteit of afhankelijkheid is steeds een belangrijke waarde in familiebedrijven.
4. Zijn versus doen.
Als adviseur is het belangrijk om niet enkel je aandacht te richten op wat een familie ‘doet’, maar om hen ook te stimuleren om na te denken over welke betekenis leven en werken voor hen heeft. Zo stel ik families altijd de vraag ‘welke familie willen jullie zijn?’. Deze vraag is het vertrekpunt om op zoek te gaan naar zingeving. Dit voorbereidend werk zorgt ervoor dat je daarna de familiewaarden kan bespreken. Soms zijn actieve familieleden steeds maar bezig met ‘doen-doen-doen’ en staan ze te weinig stil bij ‘waarom ze de dingen doen die ze doen’. Samen op zoek gaan naar verhalen én betekenis over de verschillende generaties heen, brengt een deugddoende verbinding tot stand met de eigen identiteit en de familie. Als je weet waar je vandaan komt en het voelt goed, dan kan je pas persoonlijk en professioneel groeien.
In komende artikels ga ik dieper in op deze vier paradoxen. Wil je op de hoogte blijven, meld je even aan.
Dit najaar organiseer ik een masterclass voor professionals die regelmatig voor ondernemende families en koppels werken. Door inzichten te verwerven in de impact van familiedynamieken op de bedrijfsdynamiek en hoe je daarmee omgaat, krijg je bruikbare handvaten voor jouw deskundig werk met familiebedrijven. Duurzame resultaten op lange termijn is onze gedeelde zorg, nietwaar. Heb je interesse in de masterclass, hier verneem je er alles over.